بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
قل اعوذ برب الفلق(1)
پناه می برم به پروردگار سپیده دم!
من شر ما خلق(2)
از شر آنچه آفریده است .
در نخستین آیه به شخص پیغمبر(ص) به عنوان یک الگو و پیشوا چنین دستور می دهد :«بگو:پناه می برم به پروردگار سپیده صبح » که دل سیاهی شب را می شکافد .
از شر همه موجودات شرور ، انسانهای شرور ،جن و حیوانات و حوادث و پیشامدهای شر و از شر نفس اماره .
«فلق» در اصل به معنی شکافتن چیزی و جدا کردن بعضی از بعضی دیگر است ، و از آنجا که به هنگام دمیدن سپیده صبح پرده سیاه شب می شکافد ، این واژه به معنی طلوع صبح ، به کار رفته ، بعضی آن را به معنی همه موالید و تمام موجودات که با شکافتن دانه و تخم و مانند آن صورت می گیرد از عجیبترین مراحل وجود آنهاست .
و بعضی نیز مفهوم «فلق» را از این هم گسترده تر گرفته اند ، و آن را به هر گونه آفرینش و خلقت اطلاق کرده اند ، چرا که با آفرینش هر موجود پرده عدم شکافته می شود و نوروجود آشکار می گردد.
هر یک از این معانی سه گانه (طلوع صبح - تولد موجودات زنده - آفرینش هر موجود) پدیده ای است عجیب که دلیل بر عظمت پروردگار و خالق و مدبر آن است ، و توصیف خداوند به این وصف دارای مفهوم و محتوای عمیقی است .
تعبیر به «من شر ما خلق» مفهومش این نیست که آفرینش الهی در ذات خود شری دارد ، چرا که آفرینش همان ایجاد است ، و ایجاد و وجود خیر محض است ، قرآن می گوید :«همان خدائی که هر چه را آفرید نیکو آفرید.»(الم سجده آیه 7).
بلکه شر هنگامی پیدا می شود که مخلوقات از قوانین آفرینش منحرف شوند و از مسیر تعیین شده جدا گردند ، فی المثل نیش و دندان برنده حیوانات یک حربه دفاعی برای آنهاست که در برابر دشمنانشان به کار می برند همانند سلاحی که ما در مقابل دشمن از ان استفاده می کنیم ، اگر این سلاح به مورد به کار رود خیر است ، اما اگر نابه جا و در برابر دوست مصرف گردد شر است .
وانگهی بسیاری از امور که ما در ظاهر آنها را شر حساب می کنیم ولی در باطن خیر است مانند حوادث و بلاهای بیدادگر و هشداردهنده که انسان را از خواب غفلت بیدار ساخته و متوجه خدا می کند اینها مسلماً شر نیست .
و من شر غاسق اذا وقب (3)
و از شر تاریکی چون فراگیرد.
و من شر النفاثات فی العقد(4)
و از شر دمندگان افسون در گرهها .
سپس در توضیح و تفسیر آیه 2 این مطلب را می افزاید «و از شر هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می شود .» بعد می افزاید:« و از شر آنها که در گره ها می دمند»و هر تصمیمی را سست می کنند.
بسیاری از مفسران «نفاثات» را به معنی «زنان ساحره » تفسیر کرده اند آنها اورادی می خواندند و در گره هایی می دمیدند و به این وسیله سحر می کردند .
ولی جمعی آن را اشاره به «زنان وسوسه گر» می دانند که پی در پی در گوش مردان ، مخصوصاً همسران خود، مطالبی را فرو می خوانند تا عزم آهنین آنها را در انجام کارهای مثبت سست کنند.
فخررازی می گوید: زنان به خاطر نفوذ محبتهایشان در قلوب رجال در آنان تصرف می کنند.
بعضی نیز نفاثات را به «نفوس شریره» و یا «جماعتهای وسوسه گر» که با تبلیغات مستمر خود گره های تصمیمها را سست می سازند تفسیر نموده اند .
این آیه مفهوم عام و جامعی داشته است که همه اینها را شامل می شود حتی سخن چینها ، و نمامان که کانونهای محبت را سست وویران می سازند .
و من شر حاسد اذا حسد(5)
و از شر هر حسودی هنگامی که حسد می ورزد .
این آیه نشان می دهد که حسد از بدترین و زشت ترین صفات رذیله است ، چرا که قرآن آن را در ردیف کارهای حیوانات درنده و مارهای گزنده ، و شیاطین وسوسه گر قرار داده است .
«حسد» یک خوی زشت شیطانی است که بر اثر عوامل مختلف مانند ضعف ایمان و تنگ نظری و بخل در وجود انسان پیدا می شود ، و به معنی درخواست و آرزوی زوال نعمت از دیگری است .
حسد سرچشمه بسیاری از گناهان کبیره است همانگونه که امام باقر (ع) می فرماید:« حسد ایمان انسان را می خورد و از بین می برد همان گونه که آتش هیزم را!»

محتوا و فضیلت سوره:
محتوای این سوره تعلیماتی است که خداوند به پیغمبر(ص) خصوصاً و به سایر مسلمانان عموماً ، در زمینه پناه بردن به ذات پاک او از شر همه اشرار می دهد ، تا خود را به او بسپارند ، و در پناه او از شر هر موجود صاحب شر در امان بدارند .
در فضیلت تلاوت این سوره از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده است ، که فرمود:«آیانی بر من نازل شده که همانند آنها نازل نشده و آن دو سوره «فلق» و «ناس» است .»
و در حدیث دیگری از امام محمد باقر(ع) میخوانیم :«کسی که در نماز «وتر» سوره «فلق» و «ناس» و «قل هو الله احد» را بخواند به او گفته می شود : ای بنده خدا! بشارت باد بر تو خدا نماز وتر تو را قبول کرد.»
و باز در روایات دیگری از پیغمبر(ص) می خوانیم که به یکی از یارانش فرمود:« می خواهی دو سوره به تو تعلیم کنم که برترین سوره های قرآن است ! عرض کرد :آری ای رسول خدا! حضرت معوذتان( سوره فلق و سوره ناس) را به او تعلیم کرد ، سپس آن دو را در نماز صبح قرائت نمود و به او فرمود :« هرگاه بر می خیزی و می خوابی آنها را بخوان.»»

نوشته شده توسط : فاطمه

افاضات [افاضه]